تجهیزات ضد انفجار چیست؟

تجهیزات ضد انفجار از جمله تجهیزات مورد استفاده در مناطق پر خطری هستند که پتانسیل انفجار و آتش سوزی در آن ها بیشتر است. این تجهیزات ضد انفجار از استانداردها و دستورالعمل های تعریف شده ای پیروی می کنند که یکی از آن ها استاندارد ATEX است. جهت کسب اطلاعات بیشتر در خصوص تجهیزات ضد انفجار و استاندارد ATEX مربوط به آنها تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.

تجهیزات ضد انفجار چیست؟

تجهیزات ضد انفجار تجهیزاتی هستند که در برابر سیالات اشتعال پذیر یا در مقابل جریان الکتریکی عایق می شوند. تجهیزاتی که احتمال نشت جریان الکتریکی یا همان جرقه زدن در آن ها به صفر میل کند را تجهیزات ضد انفجار می گویند. حتی تجهیزات ضد انفجار در برابر ورود سیالات اشتعال پذیر مانند گاز، مایع یا گرد و غبار عایق هستند.

ویژگی های تجهیزات ضد انفجار

مهمترین ویژگی تجهیزات ضد انفجار آن است که احتمال نشت جریان الکتریکی، جرقه یا قوس در آن ها وجود نداشته و منجر به انفجار و آتش سوزی نشده و یا در شرایط انفجار و آتش سوزی در برابر حادثه پیش آمده مقاوم خواهند بود. انفجار جهت رخ دادن به عواملی بستگی خواهد داشت، تجهیزات ضد انفجار در برابر این عوامل مقاوم بوده و یا سبب ایجاد و تحریک این عوامل نخواهند شد. از اجزای الزامی انفجار می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گاز متان، غبار زغال، غبار چوب و …
• گاز اکسیژن
• امواج الکترومغناطیسی و قوس الکتریکی
• منابع انرژی اولیه انفجار
• قوس الکتریکی
• جرقه
• داغ بودن سطح بدنه و…

استاندارد تجهیزات ضد انفجار

برای اینکه تجهیزات از خصوصیت ضد انفجار بودن برخوردار گردند، می بایست از دستورالعمل ها و استانداردهایی تبعیت کنند، به مجموعه ای از این استانداردها ATEX می گویند، ATEX مخفف عبارت Atmosphere Explosive است. استاندارد ATEX 94/9/EC برای تولیدکنندگان تجهیزات ضد انفجار و استاندارد EC/1999/92 برای مصرف کنندگان تجهیزات ضد انفجار مطابق با استاندارد اروپایی وجود دارد.

کدخوانی تجهیزات ضد انفجار

تجهیزات ضد انفجاری که از استاندارد اروپایی ATEX تبعیت می کنند از سیستم کدینگ با معنایی تشکیل شده اند. اگر این کد را ۱۰ قسمت در نظر بگیریم، مفهوم هرکدام از این قسمت ها مطابق زیر است:

• قسمت ا: این قسمت نشان می دهد که کدینگ از استاندارد اروپایی ATEX پیروی می کند و مطابق با آن است.
• قسمت ۲: نشاندهنده علامت استاندارد ATEX است.
• قسمت ۳: دسته بندی تجهیزات را نشان می دهد. مطابق استاندارد ATEX اگر تجهیزات ضد انفجار در معدن مورد استفاده قرار بگیرند این قیمت I و اگر تجهیزات ضد انفجار در محیطی غیر از معادن مورد استفاده قرار گیرد، II قید می شود.
• قسمت ۴: اگر تجهیزات مورد استفاده در معادن قابل استفاده باشند، M1 یا M2 ذکر می شود و M2 در مقایسه با M1 محیط پرخطر تری را نشان می دهد. اگر این قسمت با اعداد ۱، ۲ یا ۳ پر شده باشد، تجهیزات ضد انفجار مناسب مناطق غیر معادن خواهند بود، ۱ تجهیزات ضد انفجار مخصوص زون ۰، ۲ تجهیزات ضد انفجار مخصوص زون ۱ و۳- تجهیزات ضد انفجار مخصوص زون ۲ را مشخص می کند. (زون ۰ گازهای قابل اشتعال را برای بیش از ۱۰۰۰ ساعت در خود نگه می دارند، زون ۱ گازهای قابل اشتعال را بین ۱۰ تا ۱۰۰۰ ساعت در خود نگه داشته و زون ۲ گازهای قابل اشتعال را بین ۱ تا ۱۰ ساعت در خود نگه می دارد.
• قسمت ۵: حرف G در این قسمت نشان دهنده گاز و D نشان دهنده غبار در این قسمت است.
• قسمت ۶: Ex نشان می دهد که دستورالعمل های استاندارد IEC و اگر Eex باشد نشان دهنده تجهیزات ضد انفجار منطبق بر استاندارد EN است.
• قسمت ۷: در این قسمت دو حرف نشان داده می شود، حرف اول نوع حفاظت و حرف دوم سطح ایمنی را نشان می دهد. D بدنه ضد انفجار، e بدنه ایمن، i بدنه ذاتا ایمن، n بدنه غیر آتش زا، p بدنه همراه با فشار داخلی، o بدنه حاوی روغن، q بدنه محتوی پودر یا ماسه، m بدنه کاملا مسدود و s بدنه مخصوص را نشان می دهد.
• قسمت ۸: مقاومت تجهیزات ضد انفجار در برابر گروه های گازی را نشان می دهد. IIA گروه گازی پروپان، IIB گروه گازی اتیلن و IIC گروه گازی هیدروژن است.
• قسمت ۹: این قسمت در ۶ گروه طبقه بندی شده و هر گروه مقاومت حرارتی تا یک رنج دمایی را مشخص می کند. T1 مقاومت تا ۴۵۰ درجه سانتیگراد، T2 مقاومت تا ۳۰۰، T3 مقاومت تا ۲۰۰، T4 مقاومت تا ۱۳۵، T5 مقاومت تا ۱۰۰ و T6 مقاومت تا ۸۵ درجه سانتیگراد را مشخص می کند.
• شماره ۱۰: سطح حفاظتی تجهیزات در محیط های گازی و گرد و غبار را نشان می دهد، GA,DA مربوط به زون صفر، GB,DB مربوط به زون یک و GC,DC مربوط به زون دو می باشند. زون صفر محدوده ای است که گازهای قابل اشتعال در آن بیش از ۱۰۰۰ ساعت در سال قرار دارند، زون یک گازهای قابل اشتعال بین ۱۰ تا ۱۰۰۰ ساعت در سال در آن ها وجود دارد و زون دو، گازهای قابل اشتعال بین ۱ تا ۱۰ ساعت در سال در آنها وجود دارد.

موارد مورد استفاده تجهیزات ضد انفجار

اغلب از تجهیزات ضد انفجار در مناطقی که احتمال آتش سوزی و انفجار بیشتر است، استفاده می شود. همچنین یکی از تجهیزاتی که برای اعلان خطر گرما و پیش از انفجار در این گونه مکان ها به کار برده می شود، دوربین مداربسته حرارتی است. برخی از موارد مورد استفاده از این تجهیزات عبارتند از:

• کارخانجات پتروشیمی
• معادن
• پالایشگاه ها
• سکوهای نفتی
• پمپ بنزین ها
• ایستگاه های گاز CNG
• انبار و کارخانجات تولید کاغذ و رنگ
• کارخانجات و محیط های صنعتی

انواع تجهیزات ضد انفجار

در کد تجهیزات ضد انفجار لزوماً می بایست علامت Ex قید شده باشد که نشاندهنده ضد انفجار بودن تجهیزات است. انواع تجهیزات ضد انفجار عبارتند از:

• تجهیزات ضد انفجار Ex p: در این تجهیزات فشار داخلی تجهیز با استفاده از هوا یا گازی خنثی در مقایسه با محیط بیشتر در نظر گرفته می شود، گاهی با استفاده از مکنده ای ضد انفجار گاز موجود در تجهیز را رقیق می کنند.
• تجهیزات ضد انفجار Ex d: در این تجهیزات، محفظه تجهیز به گونه ای مقاوم ساخته شده که در برابر انفجار داخلی گازها یا بخارهای قابل انفجاری که ممکن است به دلیل انفجار به آن ها وارد شوند، مقاومت می کند.
• تجهیزات ضد انفجار Ex e: مواد اولیه به کار رفته در این تجهیزات ضد انفجار با حساسیت خاصی انتخاب شده و مورد استفاده قرار می گیرند تا از لحاظ پایداری حرارتی، جلوگیری از ایجاد جرقه و قوس الکتریکی و … پیشگیری های لازم صورت گیرد. اغلب بدنه این تجهیزات ضد انفجار از جنس استنلس استیل یا GRP است و تجهیزاتی که از ایجاد جرقه در این تجهیزات ممانعت می کنند مانند ریل و ترمینال استفاده می شود.
• تجهیزات ضد انفجار Ex de: در تجهیزات ضد انفجار از نوع Ex de دو محفظه برای تجهیزات در نظر گرفته می شود، در یکی تجهیزات جرقه زا و در دیگری تجهیزات غیر جرقه زا قرار داده می شود. تجهیزات جرقه زا در محفظه d و تجهیزات غیر جرقه زا درون محفظه e جای داده می شوند و در ادامه با استفاده از وسایل و آب بندی های لازم این دو محفظه به هم متصل می شوند تا تجهیز به صورت یکپارچه فعالیت کند. سوئیچ ها، رله ها، وکنتاکتورها و … را می توان در دسته تجهیزات جرقه زا و قطعاتی چون ترمینال ها را جز تجهیزات غیر جرقه زا در نظر می گیرند.

محصولات ضد انفجار

با توجه به دسته بندی تجهیزات ضد انفجار صهبا می توان برخی از محصولات ضد انفجار را مطابق زیر در نظر گرفت:

• محفظه ضد انفجار: در باکس ضد انفجار اجزای الکتریکی مانند سوئیچ، سوکت، ترانسفورماتور و … در آن قرار می گیرد. محفظه در برابر جرقه، انفجار و شوک الکتریکی و همچنین درجه حرارت بالا مقاوم است.
• روشنایی های ضد انفجار: مهمترین ویژگی روشنایی یا چراغ های ضد انفجار آن است که در زمان اتصال کنتاکت ها هیچ جرقه ای ایجاد نمی شود و یا حتی در اثر جرقه درون محفظه چراغ هیچ کمپرس محترق شده ای به بیرون راه پیدا نکرده و سبب انفجار محیط نمی شود.
• اتصالات ضد انفجار: فیتینگ یا اتصالات ضد انفجار تجهیزاتی هستند که سبب کاهش، افزایش یا تغییر در مسیر لوله کشی می شوند. ردیوسر، آداپتور، نیپل و یونیون از جمله اتصالات ضد انفجار هستند.
• کلید و پریزهای ضد انفجار: به منظور روشن و یا خاموش کردن تجهیزات ضد انفجار و قطع یا وصل جریان برق از کلیدهای ضد انفجار استفاده می شود. برای مثال خاموش یا روشن کردن تجهیزات ضد انفجاری مانند مهتابی، پرژکتور، چراغ و … توسط کلید ضد انفجار انجام می گردد.
• تجهیزات اعلان و هشدار ضد انفجار: دتکتور گاز، شعله، شستی اعلان حریق، آزی، فلاشر و … در صورتیکه ضد انفجار باشند، می توانند به عنوان تجهیزات اعلان حریق ضد انفجار مورد استفاده قرار گیرند.
• تهویه ضد انفجار: تهویه ضد انفجار از تجهیزات مکانیکی است که با حفاظت کامل در برابر جریان هوای قابل احتراق از انفجار جلوگیری کرده و تنها به گردش هوا کمک می کند.